Rommelige beschouwing maakt karikatuur van bewindvoering

“Lever mensen met schulden niet over aan de markt”, betoogt gezondheidswetenschapper Charisma Hehakaya in een artikel in De Correspondent. Want, zo stelt Hehakaya, “voor commerciële bewindvoerders zijn mensen met schulden een verdienmodel, met alle perverse prikkels van dien.”

Wanneer haar analyse zou kloppen, zou er alle reden zijn om de alarmbellen te luiden. Maar in het artikel slaat Hehakaya voortdurend de plank mis, door een onjuist beeld te schetsen van bewindvoering, voortdurend schuldhulpverlening en bewindvoering door elkaar te halen, voorbij te gaan aan de toezichthoudende rol van de rechtbank en uit losse flodders algemene conclusies over de bewindvoerders als beroepsgroep te trekken. Wat overblijft, is een rommelige beschouwing zonder veel bewijsvoering die vooral leidt tot een karikatuur van bewindvoering en de ondersteuning die bewindvoerders bieden aan mensen die niet in staat zijn om hun financiële huishouding zelfstandig te beheren.

Tekortkoming
De belangrijkste tekortkoming in het artikel van Charisma Hehakaya is dat zij het verschil kennelijk niet begrijpt tussen mensen met geldproblemen door problematische schulden die op schuldhulpverlening een beroep (moeten) doen én de mensen die onder een bewind vallen omdat zij niet in staat zijn hun eigen financiële administratie te verzorgen. Dat zijn twee verschillende doelgroepen en twee verschillende vormen van financiële hulpverlening.

Ombudsman
“Maar liefst 726.210 Nederlandse huishoudens kampen met geldproblemen, veelal veroorzaakt door schulden”, trapt Hehakaya af. Terecht wijst zij op de zorgen van de landelijke Ombudsman of gemeenten altijd in staat zijn om deze mensen in beeld te krijgen en adequaat te ondersteunen om van hun schulden af te komen. Alleen gaat het al mis wanneer Hehakaya schrijft dat wanneer je toevallig in een “verkeerde gemeente” woont die de schuldhulpverlening niet op orde heeft, je alleen nog terecht kunt bij (‘commerciële’) bewindvoerders om je schulden op te lossen.  

Beschermingsbewind
In Nederland vallen circa 300.000 mensen onder een beschermingsbewind. Dat zijn doorgaans mensen met een (chronische) mentale of fysieke beperking of bijvoorbeeld een verslaving. Zij zijn niet in staat om hun eigen financiële huishouden te verzorgen en kunnen daarom een beroep doen op langdurige of zelfs levenslange ondersteuning door een bewindvoerder. Die bewindvoerder zorgt er dan voor dat alles goed geregeld wordt, zoals het betalen van de rekeningen, het verzorgen van belastingaangiften en het aanvragen van toeslagen. Een bewindvoerder doet dus de financiële administratie voor mensen die daartoe niet zelf in staat zijn. Niets meer en niets minder.

Concurrentie
Het kan voorkomen dat mensen vanwege een beperking óók te maken krijgen met problematische schulden maar die schulden zijn vrijwel nooit de enige reden om een bewind aan te vragen. En van ‘concurrentie’ met gemeentelijke schuldhulpverlening is evenmin sprake. Ook in gemeenten die de schuldhulpverlening voor hun burgers prima op orde hebben, zullen vaak mensen wonen die een beschermingsbewind hebben.

Schuldhulpverlening
Het komt wel voor dat bewindvoerders mensen helpen om voor te sorteren op een traject van schuldhulpverlening, bijvoorbeeld door de financiële situatie te stabiliseren. Maar een bewindvoerder is géén schuldhulpverlener en gaat dan ook niet met het oplossen van de schulden aan de slag. Dat is de taak van de gemeente. Daarom maken gemeenten en bewindvoerders vaak afspraken over goede samenwerking en de doorstroming van mensen met problematische schulden die onder bewind staan naar schuldhulpverlening. Zelfs als die schulden zijn opgelost, is het alleen nog maar de vraag of die mensen daarna zonder bewindvoering verder kunnen. 

Klok en klepel
“Ook wordt er vaak op gewezen dat de gemeente een grotere rol moeten spelen bij het helpen van mensen met geldproblemen”, aldus Hehakaya. Weer zo’n geval van klok en klepel. Mensen onder een bewind hebben niet zozeer geldproblemen maar kunnen niet op eigen kracht hun financiële administratie op orde houden. Dat zijn twee verschillende dingen. Een meerderheid van de mensen die onder bewind staat, kunnen best wel rondkomen. Alleen hebben ze ondersteuning nodig bij hun financiële zaken.

Narigheid
“De bewindvoerder heeft geen financiële prikkel om jou als hulpbehoevende uit de narigheid te helpen of financieel zelfredzaam te maken”, schrijft Hehakaya. Dat is klinkklare onzin. Bewindvoerders kunnen heel veel narigheid voorkomen, bijvoorbeeld door op tijd de rekeningen te betalen, maar zijn er niet om mensen uit de narigheid van problematische schulden te helpen. Daar zijn andere professionals voor. En helaas is voor het overgrote deel van de mensen die onder een bewind vallen zelfredzaamheid helemaal geen optie. Dat is nu juist de reden dat een bewind is ingesteld. En daarmee wordt het ontstaan van (nieuwe) schulden juist voorkomen.  

Heftige keuze
Rechters bepalen of voor iemand een beschermingsbewind noodzakelijk is. Dat is een hele heftige keuze omdat mensen daardoor niet meer bij hun eigen bankrekening mogen en alle financiële zaken aan een bewindvoerder moeten overlaten. Daarom kijkt de rechter heel zorgvuldig wie als bewindvoerder wordt aangesteld. De rechter maakt daarbij een keuze uit de circa 1.700 professionele bewindvoerders in Nederland die door de landelijke rechtspraak zijn erkend en gecertificeerd, bijvoorbeeld aan de hand van opleidingseisen. Dat kunnen ‘commerciële’ bewindvoerders zijn, net zoals rechters ‘commerciële’ advocaten aanstellen als curator in faillissementen. Dat zal ook vaak efficiënter en goedkoper zijn dan wanneer een ambtenaar dit werk doet.

Toezicht
De rechter houdt toezicht of een bewindvoerder wel goed haar of zijn werk doet en of het nodig is om het bewind nog langer voort te zetten. Daar gaan bewindvoerders dus niet zelf over.

Waarborgen
Ondanks al deze waarborgen lukt het helaas niet altijd om bewindvoerders te weren die misbruik maken van hun vertrouwenspositie. Gelukkig is het aantal rotte appels dat jaarlijks door de mand valt op minimaal, zo bevestigen de rechtbanken. Het gaat mis bij minder dan tien bewindvoerders per jaar. Nog steeds te veel maar dat is dus op 1.700 bewindvoerders een zeer klein aantal.

Pakkans
De pakkans is bovendien heel groot. Fraudeurs die tegen de lamp lopen, komen niet meer in aanmerking voor een nieuwe benoeming door de rechtbank. De brancheorganisaties van bewindvoerders zijn daarnaast bezig met een schaderegeling voor gedupeerde van deze oplichters en samen met de rechtbanken kijken wij naar mogelijkheden voor nog beter toezicht.

Frame
Alhoewel Hehakaya voortdurend het frame herhaalt dat de overheid moet stoppen om de hulp aan mensen met ‘financiële problemen’ over te laten aan ‘commerciële partijen’ baseert zij dat op een wankele feitelijke basis. Bewindvoering is geen schuldhulpverlening en met mensen die onder een bewind vallen, is meer aan de hand dan dat zij financiële problemen hebben zoals problematische schulden. Bovendien besteden gemeenten allerlei maatschappelijke activiteiten uit aan ‘commerciële’ partijen, zoals zorgverleners, bouwbedrijven of de partijen die parken onderhouden. Wanneer al dat werk door ambtenaren moet worden gedaan, zouden onze belastingaanslagen exploderen.  

Ambtelijke organisatie
Misschien wel het meest opmerkelijke voorbeeld van Hehakaya’s kruistocht tegen ‘commerciële’ bewindvoerders zijn de door haar genoemde “bewindvoerders die geen bijzondere toeslagen aanvragen waarvoor je als hulpbehoevende in aanmerking komt”. Het meest schrijnende voorbeeld daarvan was het Budget Adviesbureau Deventer (BAD), een gemeentelijke organisatie van de gemeente Deventer. De rechter oordeelde dat juist deze gemeentelijke bewindvoerders, ambtenaren dus, vaak nalieten om bijzondere bijstand aan te vragen, waarmee zij veel geld voor de gemeentekas bespaarden. Leuk voor de gemeente Deventer maar slecht nieuws voor de mensen die onder een bewind vielen. De rechter nam vierhonderd dossiers van het BAD af en bracht deze onder bij niet-gemeentelijke bewindvoerders.

Onafhankelijk
Hehakaya gaat daarnaast voorbij aan het feit dat een bewindvoerder een onafhankelijke belangenhartiger van haar of zijn clienten dient te zijn. Juist wanneer een gemeenteambtenaar die rol vervult, is het de vraag of dat clienten veel vertrouwen biedt. De gemeente is immers vaak ook een van de belangrijkste schuldeisers en kan mensen in grote financiële problemen brengen. Wanneer er dan opeens een bewindvoerder voor de deur staat die namens de gemeente optreedt, kan dat averechts werken en voor meer stress dan rust zorgen. Het is mede om die reden dat de rechtbank de poging van de gemeente Groningen om bewindvoering volledig naar zich toe te trekken, meerder keren afwees. Het is opmerkelijk dat in haar lofzang op de gemeentelijke bewindvoering Hehakaya deze voorbeelden van Deventer en Groningen onvermeld laat. Om over de toeslagenaffaire nog maar te zwijgen.

Wettelijke regeling
Het is inderdaad waar dat een groot deel van de bewindvoerders werkt vanuit een vennootschap. In hoeverre je dat als ‘commercieel’ kunt typeren, is nog maar de vraag. Bewindvoerders werken voor een door de overheid vastgesteld tarief en het aantal uren dat zij per client kunnen besteden, ligt eveneens vast in wettelijke regelingen. We hebben het dan over een basis van zeventien uur ondersteuning per client per jaar (!) en vijf uur extra wanneer er daarnaast sprake is van problematische schulden. Wij weten niet hoeveel uur per maand een gemiddeld huishouden in Nederland bezig is met het bijhouden van de financiële administratie maar veel mensen zullen jaloers zijn dat bewindvoerders dit in zo weinig tijd kunnen (en moeten). Er is nog nooit iemand rijk geworden van bewindvoering.

Loket
Het pleidooi van Charisma Hehakaya dat er een laagdrempelig loket komt voor mensen die het hoofd niet zelfstandig boven water kunnen houden, onderschrijven wij van harte. Soms zal dat leiden tot ondersteuning van een budgetcoach of een schuldhulpverlener. Maar soms vormen problematische schulden niet de hoofdoorzaak, bijvoorbeeld omdat er sprake is van een beperking. Dan biedt bewindvoering een mogelijkheid om mensen tijdelijk of langdurig te ondersteunen bij hun financiële administratie.

Bondgenoot
Dat de rechter een eigen bevoegdheid heeft om deze doelgroep een vangnet te bieden, geeft extra bescherming voor de meest kwetsbare mensen in onze samenleving. Bewindvoerders, ook wanneer zij in een ‘commerciële’ omgeving opereren, zijn niet het probleem maar juist de oplossing om ook voor mensen voor wie zelfredzaamheid helaas een illusie is, toch enige bestaanszekerheid te bieden. Gelukkig zien veel gemeenten, waaronder de vier grootste steden, bewindvoerders niet als een bedreiging maar juist als een bondgenoot om kwetsbare mensen te helpen. De wankele kruistocht van Charisma  Hehakaya tegen bewindvoerders gaat daar volledig aan voorbij.